Łatwe - trudne, czyli wymowa samogłosek

Zwykle dużo miejsca poświęca się wymowie „trudnych” głosek, czyli tych „szumiących”, „syczących” czy też „r”. Codzienna praca z dziećmi pokazuje jednak, że wymowa i tych „łatwych”, a więc samogłosek nie zawsze jest prawidłowa.

W poprzednim wpisie zamieściłam właściwy układ warg przy 4 samogłoskach ustnych: a, o, i oraz u/ó. Dzisiaj dołączam ilustracje pozostałych 4, czyli e, i oraz  ą (nosowe o) i ę (nosowe e). Samogłoski ustne wymawiane są przy uniesionym ku górze podniebieniu miękkim, które przywiera wówczas do tylnej ściany jamy gardłowej. Przy samogłoskach nosowych (ę, ą) podniebienie miękkie zajmuje położenie odchylone, strumień powietrza wypływającego z płuc przedostaje się do jamy nosowej i pobudza do drgań zawarte w niej powietrze. 

Zasadnicze różnice między samogłoskami a spółgłoskami są następujące:

·        samogłoski są donośniejsze niż spółgłoski (słyszymy je lepiej),

·        samogłoski są wymawiane przy większym rozwarciu jamy ustnej niż spółgłoski,

·        samogłoski są sylabotwórcze, tworzą sylaby same lub razem ze spółgłoskami, np. o - ko, wo - da, za - ba - wa, natomiast same spółgłoski nie tworzą w języku polskim sylab.

Trzy zasady wymawiania samogłosek:

·        Wymawiając samogłoski, należy otwierać usta i kształtować układ warg jeszcze przed rozpoczęciem ich wymawiania.

·        Przestrzegać niezmiennego, jednolitego brzmienia każdej samogłoski przez cały czas jej trwania.

·        Pilnować, aby wszystkie samogłoski w czasie ich wymawiania znajdowały się w jednym kanale głosowym i aby dźwięk wytwarzał się na wargach oraz przedniej części podniebienia twardego.

Ćwiczenia samogłosek:

·        Poszczególne samogłoski wymawiamy najpierw „oddzielnie” (staccato) a,a,a,a,a…, o,o,o,o…., u,u,u,u…, e,e,e,e…..itd., a potem ciągle (legato) aaaaa, oooo, uuuu, eeee itd.,

·        Wymawiamy każdą samogłoskę po kolei jw. a-o-e-u-i-y, aoeuiy uważając, aby każda samogłoska była czytelna.

·        Wymawiamy samogłoski a-o-e-u-i-y szeptem, bezgłośnie kontrolując w lustrze prawidłowy układ narządów artykulacyjnych.

·        Możemy bawić się rymowankami, wierszykami np.:

A, a, a, pieski dwa,

e, e, e, bawią się.

I, i, i, trzeci śpi.

Czary-mary, kysz, kysz, kysz.

Czy to żaba? Czy to mysz?

Tup, tup, tup, czary-mary,

mam niebieskie okulary.

Okulary mi się zbiły,

wszystkie czary się skończyły

Ćwiczenia można stosować w pracy z dziećmi w różnym wieku, a nawet z młodzieżą. Można je wykorzystać na przykład podczas lekcji w szkole, zajęć z kultury żywego słowa czy na zajęciach teatralnych. Mam nadzieję, że choć w minimalnym stopniu przyczynią się one do podniesienia kultury języka mówionego.